Badanie dna oka – co warto wiedzieć i jakie są wskazania do wykonania

Badanie dna oka pozwala ocenić siatkówkę, plamkę żółtą, tarczę nerwu wzrokowego i naczynia. Jest bezbolesne, trwa zwykle kilka–kilkanaście minut i pomaga wcześnie wykryć zarówno choroby oczu, jak i niektóre schorzenia ogólnoustrojowe. W praktyce zlecają je okuliści i lekarze innych specjalności, gdy pojawiają się objawy takie jak pogorszenie ostrości widzenia, mroczki lub błyski, albo przy chorobach przewlekłych (np. cukrzycy, nadciśnieniu). Poniżej zebrano najważniejsze informacje, które ułatwiają świadome przygotowanie się do badania i zrozumienie jego wyników.

Przeczytaj również: Jakie są najczęstsze schorzenia leczone przez geriatrię w Słupsku?

Na czym polega badanie dna oka i jakie struktury ocenia?

Oftalmoskopia to oglądanie tylnego odcinka gałki ocznej. Lekarz ocenia: siatkówkę (w tym obwód), plamkę żółtą (obszar widzenia centralnego), tarcze nerwu wzrokowego (miejsce wyjścia nerwu do mózgu) oraz naczynia krwionośne (tętnice i żyły siatkówki). Zmiany w tych strukturach mogą wskazywać na choroby okulistyczne (np. jaskrę, zwyrodnienie plamki, retinopatię cukrzycową) lub towarzyszyć chorobom ogólnym, takim jak nadciśnienie czy miażdżyca.

Badanie wykonuje się przy wąskiej lub rozszerzonej źrenicy, w zależności od potrzeby. Rozszerzenie źrenicy zwiększa pole widzenia dna oka i ułatwia wykrycie zmian na obwodzie siatkówki.

Kiedy warto wykonać badanie dna oka? Najczęstsze wskazania

Wskazania wynikają z objawów, czynników ryzyka oraz chorób przewlekłych. W praktyce do oceny dna oka kieruje się pacjentów w następujących sytuacjach:

• Pogorszenie ostrości widzenia, zniekształcenia obrazu, trudności w czytaniu drobnego druku.
• Mroczki (czarne punkty), błyski, „zasłona” przed okiem – możliwe sygnały zmian w siatkówce lub ciele szklistym.
• Zaburzenia widzenia barw lub wrażenie „wyblakłych” kolorów.
• Choroby naczyniowe i metaboliczne: cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, miażdżyca, hiperlipidemia.
• Choroby neurologiczne i po incydentach naczyniowych (np. udar) – ocena tarczy nerwu wzrokowego i naczyń.
• Choroby hematologiczne, w tym białaczki – możliwe zmiany naczyniowe na siatkówce.
• Choroby reumatoidalne i autoimmunologiczne – kontrola możliwych powikłań oczno-naczyniowych.
• Kontrola po urazach oka i przy bólach oczu połączonych z zaburzeniami widzenia.

W badaniach profilaktycznych rozważa się regularną ocenę dna oka u osób po 40. roku życia oraz u pacjentów z czynnikami ryzyka sercowo-naczyniowego lub z chorobami przewlekłymi.

Jakie są metody badania dna oka i czym się różnią?

Dobór metody zależy od wskazań i celu diagnostycznego. Najczęściej stosuje się:

Oftalmoskopia bezpośrednia – lekarz używa światła i soczewki w wzierniku do oglądania centralnych struktur dna oka w dużym powiększeniu. Metoda przydatna przy ocenie tarczy nerwu wzrokowego i plamki.

Oftalmoskopia pośrednia – wykorzystuje soczewkę i źródło światła czołowego; pozwala ocenić szersze pole, w tym obwodowe partie siatkówki. Ułatwia wykrycie pęknięć, otworów czy odwarstwienia siatkówki.

Autofluorescencja – obrazowanie naturalnej fluorescencji struktur siatkówki; wspiera ocenę nabłonka barwnikowego i zmian z odkładaniem lipofuscyny.

Angiografia fluoresceinowa – po podaniu barwnika dożylnie ocenia się przepływ w naczyniach siatkówki i naczyniówki; metoda pomocna przy zmianach naczyniowych, obrzęku plamki, neowaskularyzacji.

Badanie skaningowe konfokalne – obrazuje wybrane warstwy siatkówki z wysoką rozdzielczością; przydatne w monitorowaniu zmian plamkowych i okołotarczowych.

W praktyce łączy się metody: podstawowa oftalmoskopia bywa uzupełniana dokumentacją fotograficzną, obrazowaniem autofluorescencyjnym lub angiografią, jeśli wskazuje na to przebieg choroby.

Przygotowanie do badania i przebieg wizyty

Standardem jest zakraplanie oczu kroplami rozszerzającymi źrenicę. Po podaniu kropli źrenica powiększa się w ciągu kilkunastu minut, a efekt może utrzymywać się kilka godzin.

Po rozszerzeniu źrenic możliwe jest przejściowe zamglenie widzenia i nadwrażliwość na światło. Warto zaplanować dojazd bez prowadzenia pojazdów do czasu ustąpienia objawów i zabrać okulary przeciwsłoneczne. Samo badanie trwa zazwyczaj kilka–kilkanaście minut i jest bezbolesne.

Jakie choroby można wykryć podczas badania dna oka?

Najczęściej rozpoznawane lub monitorowane patologie to: retinopatia cukrzycowa, jaskra (zmiany w obrębie tarczy nerwu wzrokowego), zwyrodnienie plamki żółtej (AMD), zmiany naczyniowe siatkówki związane z nadciśnieniem i miażdżycą, a także guzy wewnątrzgałkowe. Dodatkowo można wykryć pęknięcia i otwory siatkówki, obrzęk plamki, zakrzepy i zatory naczyniowe czy cechy zapaleń naczyniówki.

Wnioski z badania dna oka bywają pomocne nie tylko w okulistyce, ale też w diagnostyce ogólnomedycznej, gdyż naczynia siatkówki są „oknem” do oceny mikrokrążenia organizmu.

Kto kieruje na badanie i kiedy kontrolować wzrok?

Na ocenę dna oka kierują okuliści, ale także diabetolodzy, kardiolodzy i lekarze rodzinni, gdy wymagają tego objawy lub przebieg choroby przewlekłej. Częstotliwość kontroli zależy od stanu klinicznego – ustala ją lekarz prowadzący po analizie ryzyka, wyników dotychczasowych badań oraz wieku pacjenta.

U osób z cukrzycą, nadciśnieniem lub po epizodach naczyniowych zaleca się regularną ocenę dna oka zgodną z planem leczenia i dokumentacją medyczną. Po 40. roku życia znaczenie profilaktyki rośnie z uwagi na częstsze choroby plamki i jaskrę.

Praktyczne wskazówki dla pacjenta

• Zabierz na wizytę aktualne okulary i listę przyjmowanych leków; poinformuj o uczuleniach, zwłaszcza na krople okulistyczne.
• Po rozszerzeniu źrenic unikaj prowadzenia pojazdów do ustąpienia zamglenia widzenia; chroń oczy przed jasnym światłem.

Jeśli chcesz zobaczyć, jak wygląda procedura i dokumentacja zdjęciowa, sprawdź opis: Badanie dna oka.

Najczęstsze pytania: odpowiedzi w skrócie

Czy badanie boli? Nie, jest bezbolesne. Możliwe jest krótkotrwałe olśnienie światłem.

Czy zawsze trzeba zakraplać oczy? Nie zawsze, lecz rozszerzenie źrenicy zwykle poprawia wgląd w obwód siatkówki i ułatwia pełną ocenę.

Jak długo utrzymuje się efekt kropli? Zwykle kilka godzin; w tym czasie może występować zamglenie i światłowstręt.

Czy badanie zastępuje inne testy? Nie. W razie potrzeby lekarz zleca dodatkowe obrazowanie (np. angiografię, autofluorescencję) lub badania funkcjonalne zgodnie z rozpoznaniem.